Kripto para, değişim birimlerini güvence altına almak için kriptografik protokoller veya hassas veri aktarımlarını şifreleyen son derece karmaşık kod sistemleri kullanır.

Kripto para geliştiricileri, bu protokolleri, kırılmalarını neredeyse imkansız hale getiren gelişmiş matematik ve bilgisayar mühendisliği ilkeleri üzerine inşa eder. Bu protokoller ayrıca kripto para birimi kullanıcılarının kimliklerini maskeleyerek, işlemlerin ve fon akışlarının belirli bireylere veya gruplara atfedilmesini zorlaştırır.

1. Merkezi Olmayan Kontrol

Kripto paralar merkezi olmayan kontrole sahiptir. Kripto para birimlerinin arzı ve değeri, merkez bankalarının veya diğer düzenleyici makamların bilinçli kararları ile değil, kullanıcılarının faaliyetleri ve yönetim kodlarına yerleştirilmiş oldukça karmaşık protokoller tarafından kontrol edilir.

2. Fiat Para Birimleri ile Değişim

Kripto para birimleri özel çevrimiçi piyasalarda itibari para birimleri ile yani fiat para birimleri (devletler tarafından kontrol edilen ve basılan para birimleri) ile değiştirilebilir, yani bu her birinin büyük dünya para birimleri (ABD doları, İngiliz sterlini, Avrupa euro ve Japon yeni gibi) ile değişken bir döviz kuruna sahip olduğu anlamına gelir. Kripto para birimi borsaları, bilgisayar korsanlığına karşı savunmasızdır ve siber suçlular tarafından dijital para hırsızlığı için en yaygın alanı temsil eder.

3. Sonsuz Olmayan Arz

Kripto para birimlerinin tümü olmasa da çoğu sınırlı arz ile karakterize edilir. Kaynak kodları, var olabilecek ve olmayacak kesin birim sayısını özetleyen talimatlar içerir. Zamanla madencilerin kripto para birimi üretmeleri, üst sınıra ulaşılıncaya ve yeni para biriminin tamamen basılması sona erene kadar zorlaşır. Kripto para birimlerinin sınırlı arzı, onları, merkez bankalarının teorik olarak sınırsız arz üretebildiği itibari para birimlerinden ayırır.

4. Yarar ve zararlar

Siyasi bağımsızlıkları ve aşılmaz veri güvenliği nedeniyle, kripto para kullanıcıları, ABD doları gibi geleneksel fiat para birimlerinin ve bu para birimlerinin desteklediği finansal sistemlerin kullanıcıları için mevcut olmayan avantajlardan yararlanır. Örneğin, bir hükümet kendi yetki alanında bulunan bir banka hesabını kolayca dondurabilirken aynı şeyi kripto para biriminde tutulan fonlar için yapması çok zordur.

Öte yandan, kripto para birimleri, birçok fiat para birimini etkilemeyen likidite azlığı ve değer dalgalanması gibi bir dizi risk ve dezavantajla birlikte gelir.

Ek olarak, kripto para birimleri genellikle gri piyasa ve karaborsa işlemlerini kolaylaştırmak için kullanılır, bu nedenle birçok ülke kripto paraları tanımaz.

Kripto Para Birimleri Nasıl Çalışır?

Kripto para birimlerini destekleyen ve güvence altına alan kaynak kodlar ve teknik kontroller oldukça karmaşıktır. Bununla birlikte, bu işle ilgilenmeyen kişiler bile temel kavramları anlayarak kripto para konusunda uzman hale gelebilir.

İşlevsel olarak, çoğu kripto para birimi, ilk kripto para birimi olan Bitcoin’in varyasyonudur. Geleneksel para birimleri gibi, kripto para birimlerinin de değeri birim cinsinden ifade edilir. Örneğin, “3,5 Bitcoin’im var” diyebilirsiniz, tıpkı “2,5 TL’m var” dediğiniz gibi.

Kripto para birimlerinin değerlerini, güvenliğini ve bütünlüğünü çeşitli kavramlar yönetir.

1. Blockchain

Bir kripto para biriminin blok zinciri, tüm önceki işlemleri ve etkinlikleri kaydeden ve depolayan, herhangi bir zamanda belirli bir noktada para biriminin tüm birimlerinin sahipliğini doğrulayan ana defterdir. Yani bir kripto para biriminin bugüne kadarki tüm işlem geçmişinin kaydıdır.

Dağıtılmış bir defterde, finansal verilerin bütünlüğünü ve kripto para biriminin sahipliğini sağlamak için para biriminin hareketi merkezi olmayan bir ağdaki bilgisayarlar tarafından işlenir. Bunu, herkes tarafından sürekli olarak doğrulanan tüm sistem işlemlerinin devasa bir makbuzu gibi düşünebilirsiniz.

Para birimini yöneten blockchain defter sistemi nedeniyle kripto paraların sahtesini yapmak çok zordur.

2. Özel Anahtarlar

Her kripto para birimi sahibinin, kimliklerini doğrulayan ve birim değiştirmelerine izin veren özel bir anahtarı vardır. Kullanıcılar, 1 ila 78 basamak uzunluğunda tam sayı olarak biçimlendirilmiş kendi özel anahtarlarını oluşturabilir veya bir tane oluşturmak için rastgele bir sayı oluşturucu kullanabilir. Bir anahtara sahip olduklarında, kripto para birimini alıp harcayabilirler. Anahtar olmadan, kripto para harcanamaz veya dönüştüremez.

Bu, hırsızlığı ve yetkisiz kullanımı azaltan kritik bir güvenlik özelliği olsa da, aynı zamanda oldukça acımasız bir yöntemdir. Özel anahtarınızı kaybetmek, paranızı çöpe atmanın dijital eşdeğeridir. Başka bir özel anahtar oluşturabilir ve tekrar kripto para biriktirmeye başlayabilirsiniz, ancak eski, kayıp anahtarınız tarafından korunan varlıkları kurtaramazsınız. Kripto para birimleri konusunda bilgili olan kullanıcılar, özel anahtarlarını çok dikkatli şekilde korur ve genellikle bunları birden çok yerde saklar.

3. Cüzdanlar

Kripto para borsaları tarafından kullanılan dijital cüzdanlar bilgisayar korsanlığına karşı bir şekilde savunmasızdır. Örneğin, Japonya merkezli Bitcoin borsası Mt. Gox, bilgisayar korsanlarının saldırısı sonucunda, uğradıkları kayıptan ötürü birkaç yıl önce iflas ilan etti ve kapandı.

Cüzdanlar bulutta, dahili bir sabit diskte veya harici bir depolama cihazında (offline bir cüzdan hesabında) saklanabilir. Offline yani soğuk cüzdanlar, kripto paralarınızı offline olarak (internetsiz) bir ortamda saklamanızı sağlar.

Bir cüzdanın nasıl saklandığına bakılmaksızın, en az bir yedekleme yapılması tavsiye edilir. Bir cüzdanı yedeklemenin, gerçek kripto para birimlerini kopyalamadığını, yalnızca bunların varlığının ve mevcut mülkiyetinin kaydını tuttuğunu unutmayın.

4. Madenciler

Madenciler, kripto para toplulukları için kayıt tutucular ve para birimlerinin değerinin dolaylı arabulucuları olarak hizmet eder. Madenciler olarak bilinen güçlü bilgisayarlar, hesap defterinde hesaplamalar yapar ve işlemleri işler. Bunu yaparak, para biriminin bir birimini veya en azından bir birimin bir bölümünü kazanırlar. Bu hesaplamaları gerçekleştirmek için çok fazla pahalı işlem gücü ve genellikle çok fazla elektrik gerektirir.

Madencilerin çalışması periyodik olarak blok zincirinin yeni kopyalarını oluşturur, önceki herhangi bir blok zinciri kopyasına dahil edilmeyen yeni, daha önce doğrulanmamış işlemleri ekleyerek bu işlemleri etkin bir şekilde tamamlar. Her ekleme bir blok olarak bilinir. Bloklar, blok zincirinin son yeni kopyasının oluşturulmasından bu yana gerçekleştirilen tüm işlemlerden oluşur.

5. Sonlu Arz

Madencilik periyodik olarak yeni kripto para birimi birimleri üretmesine rağmen, çoğu kripto para birimi sınırlı bir arza sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Genel olarak bu, madencilerin zaman geçtikçe yeni blok zinciri başına daha az yeni birim alacağı anlamına gelir. Sonunda, madenciler yalnızca çalışmaları için işlem ücreti alacaklardır, fakat bu pratikte henüz gerçekleşmedi ve bir süre için de gerçekleşmeyebilir. Mevcut eğilimler devam ederse, son Bitcoin biriminin 22. yüzyılın ortalarında çıkarılacağını tahmin ediyor.

Bu nedenle, sınırlı tedariği olan kripto para birimleri, teorik olarak sınırsız arzı olan fiat para birimlerinden çok altın gibi değerli metallere benzer.

6. Kripto Para Borsaları

Bitcoin ve Ripple gibi daha popüler kripto para birimleri, fiat para birimleri için forex borsalarına benzer özel ikincil borsalarda işlem yapar. Bu platformlar, sahiplerinin kripto para birimlerini ABD doları ve euro gibi büyük fiat para birimleri ve diğer kripto para birimleri (daha az popüler para birimleri dahil) ile takas etmelerine olanak tanır. Kripto para borsaları hizmetlerinin karşılığında, her işlemin değerinden küçük bir pay alır.

Kripto para birimi borsaları, popüler kripto para birimleri için likit pazarlar yaratmada ve değerlerini geleneksel para birimlerine göre belirlemede değerli bir rol oynar.

Türkiye’deki önemli kripto borsaları arasında: Binance, Paribu, BtcTurk, OKEx ve Icrypex vardır.

Bitcoin ve Modern Kripto Para Birimi Patlaması

Bitcoin, yaygın olarak kullanılan ilk modern kripto para birimi olarak kabul edilir. İlk olarak 2008’de, sahte bir kişi veya grup olan Satoshi Nakamoto tarafından yayınlanan teknik bir incelemede özetlenmiştir.

2009’un başlarında ise Nakamoto, Bitcoin’i halka açıkladı ve bir grup hevesli destekçi para birimini takas etmeye ve madencilik yapmaya başladı. 2010’un sonlarına doğru, Litecoin gibi popüler alternatifler de dahil olmak üzere, düzinelerce benzer kripto para birimi ortaya çıktı. İlk halka açık Bitcoin borsaları da bu yıllarda ortaya çıktı.

2012’nin sonlarında WordPress, Bitcoin ile ödeme kabul eden ilk büyük satıcı oldu. Newegg.com (çevrimiçi bir elektronik perakendecisi), Expedia ve Microsoft gibi şirketler de WordPress’i izledi. Düzinelerce satıcı artık dünyanın en popüler kripto para birimini yasal bir ödeme yöntemi olarak görüyor.

Yıllara Göre Bitcoin Fiyatı (ABD Doları)

2009’da Bitcoin fiyatı: 0 $

2010’da Bitcoin fiyatı: 0,06 $

2011’de Bitcoin fiyatı: 6,05 $

2012’de Bitcoin fiyatı: 8,46 $

2013’te Bitcoin fiyatı: 189,54 $

2014’te Bitcoin fiyatı: 526,02 $

2015’te Bitcoin fiyatı: 272,36 $

2016’da Bitcoin fiyatı: 567,27 $

2017’de Bitcoin fiyatı: 4.001,16 $

2018’de Bitcoin fiyatı: 7.558,21 $

2019’da Bitcoin fiyatı: 7.196 $

2020’de Bitcoin fiyatı: 29.000 $

Kripto Para Örnekleri

Bitcoin’in piyasaya sürülmesinden bu yana kripto para birimi kullanımı patladı. Fiyatları sürekli dalgalanmasına ve bireysel para birimlerine oranla değerleri oldukça değişken olmasına rağmen, tüm aktif kripto para birimlerinin genel piyasa değeri genellikle yukarı yönlü bir eğilim sergilemeye devam ediyor.

Şimdi bu kripto para birimlerinden en popülerlerinden bazılarını inceleyelim:

1. Bitcoin

Bitcoin, dünyanın en yaygın kullanılan kripto para birimidir. Piyasa değeri ve bireysel birim değeri, bir sonraki en popüler kripto para birimininden ortalama 10 kat veya daha fazladır. Bitcoin’in programlanmış arz limiti 21 milyon Bitcoin’dir.

Bitcoin, fiziki piyasalarda giderek meşru bir değişim aracı olarak kabul görmeye ve pek çok tanınmış şirket tarafından ödeme yöntemi olarak tanınmaya başladı.

2. Litecoin

2011 yılında piyasaya sürülen Litecoin, Bitcoin ile aynı temel yapıyı kullanır. Temel farklılıkları arasında daha yüksek bir programlanmış tedarik limiti (84 milyon birim) ve daha kısa bir hedef blok zinciri oluşturma süresi (iki buçuk dakika) bulunmaktadır. Şifreleme algoritması da biraz farklıdır. Litecoin, piyasa değerine göre genellikle ikinci veya üçüncü en popüler kripto para birimidir.

3. Ripple

2012’de piyasaya sürülen Ripple, işlem onayı ve blok zinciri oluşturma sürelerini önemli ölçüde hızlandıran sistemi ile tanınır. Resmi bir hedef süresi yoktur, ortalama birkaç saniyede birdir. Ripple, diğer kripto para birimlerinden daha kolay dönüştürülür.

Ancak eleştirmenler, Ripple ağının ve kodunun gelişmiş bilgisayar korsanları tarafından manipülasyona daha açık olduğunu ve Bitcoin’den türetilen kripto para birimleriyle aynı anonimlik korumalarını sunmayabileceğini açıkça belirtmektedir.

4. Ethereum

2015 yılında piyasaya sürülen Ethereum, Bitcoin’in temel mimarisinde bazı kayda değer iyileştirmeler yaptı. Özellikle, belirli bir işlemin gerçekleştirilmesini zorunlu kılan, tarafları sözleşmelerinden vazgeçmemeye zorlayan ve bir tarafın sözleşmeyi ihlal etmesi durumunda geri ödeme mekanizmalarını içeren “akıllı sözleşmeler” kullanır. “Akıllı sözleşmeler”, kripto para birimlerinde ters ibraz ve geri ödeme eksikliğini gidermeye yönelik önemli bir hareketi temsil etse de, sorunu tamamen çözmek için yeterli olup olmadıkları görülmeye devam ediyor.

5. Dogecoin

Dogecoin, Litecoin’in bir varyasyonudur. Daha kısa bir blok zinciri oluşturma süresine (bir dakika) sahiptir. Yaratıcıları Temmuz 2015’e kadar çıkarılan 100 milyar birimlik hedefine ulaştı ve bundan sonra her yıl 5,2 milyar birimlik bir tedarik limiti var. Fakat bilinen bir tedarik limiti yoktur. Dogecoin, bu nedenle “enflasyonist kripto para birimi” konusunda bir deney olarak dikkate değerdir. Uzmanlar, uzun vadeli değer yörüngesinin diğer kripto para birimlerinden nasıl farklı olduğunu görmek için Dogecoin’i yakından izliyor.

En değerli kripto paralar birimleri ise sırasıyla aşağıdaki şekildedir:

Bitcoin

Ethereum

XRP

Tether

Bitcoin Cash

Chainlink

Litecoin

Cardano

Polkadot

Binance Coin

Sonuç olarak kripto para, küresel finansmanı temelden daha iyi hale getirme gücüne sahip heyecan verici bir kavramdır. Ancak, sağlam, demokratik ilkelere dayalı olsa da, kripto para birimi, teknolojik ve pratik bir çalışma olmaya devam ediyor.

Peki siz hiç kripto para birimi kullandınız mı? Yorum bölümünde bize yazın. İçeriğimizi geliştirmek için deneyimlerinizi ve önerilerinizi paylaşmayı unutmayın.

Kripto Para İle İlgili En Sık Sorulan Sorular

1- Kripto paradan kazancınız vergilendirilebilir mi?

Şu an Türkiye’de kripto para kazancının vergilendirilmesi konusunda alınan bir karar yok, fakat bu konu son dönemde gündemde fazlasıyla yer alıyor.

Evet, bireyler kripto para kazançlarından vergilendirme yapılamıyor, ama şirketler için aynı durum geçerli değil. Alım satım kazancı elde eden şirketler için vergilendirmeler mevcut.

Ayrıca kripto para madenciliği (mining) yapanlar ve aracılık hizmeti vererek komisyon geliri elde eden şirketler de vergilendirmeden muaf değil.

2- Kripto para madenciliği (mining) yapmak yasal mıdır?

Ülkemizde kripto paralarla alakalı yasal bir düzenleme olmadığı için kripto para madenciliği (mining) suç olarak sayılmıyor.

3- Kripto para yasal mıdır?

Türkiye’de kripto paraların alım veya satımı ile ilgili herhangi bir yasal mevzuat hükmü bulunmamaktadır. Bu yüzden ülkemizde kripto kullanımı yasaldır.